قانون یک‌سوم در عکاسی چیست؟
قانون یک‌سوم در عکاسی می‌گوید، اگر موضوع (یا سوژه‌ی) اصلیِ عکس را در یکی از چهار نقطه‌ی یک‌سومِ قاب تصویر جای دهید، وزن بصری و نتیجتا جاذبه بیشتری می‌یابد و ترکیب‌بندی عکس را نیز به تعادل بصری می‌رساند. قانون یک‌سوم در ترکیب‌بندی عکس، شیوه مفید و کارآمدی است و اکثراً نتیجه مطلوبی دارد.
منظور از نقاط یک‌سوم در ترکیب‌بندی چیست؟
چارچوب مستطیل‌شکلِ عکس را در نظر بگیرید. اگر طول و عرض چنین مستطیلی را با دو خط فرضی عمودی و دو فرضی خط افقی به سه قسمت مساوی تقسیم کنید، این خطوط در چهار نقطه با هم تلاقی پیدا می‌کنند. چهار نقطه مذکور، همان نقاط یک‌سوم هستند.
مزایای قانون یک‌سوم در عکاسی چیست؟
اگر هنگام ترکیب‌بندی عکس، موضوع یا عنصر اصلی را در یکی از نقاط یک‌سوم کادر جای دهید، وزن بصری عنصر مربوطه افزایش می‌یابد. لذا در بسیاری از مواقع، برای وزن دادن به عنصر اصلی و تبدیل آن به نقطه کانونیِ بصری عکس، آنرا روی یکی از نقاط یک‌سوم کادر جای می‌دهیم.
اگر موضوع اصلی عکس را در مرکز کادر جای دهید، معمولا تحرک و پویایی را هم از موضوع و هم از بیننده می‌گیرید، زیرا در چنین وضعیتی، فاصله موضوع از هر چهار گوشه عکس برابر است و نگاه بیننده در مرکز تصویر محبوس می‌ماند.
البته استثناهایی هم وجود دارد. مثلا هنگام عکاسی از نقوش اسلیمی و متقارنِ مساجد معمولا نقطه شروع نقوش را در مرکز تصویر جای می‌دهیم تا تقارن نقش‌ها کاملا نمایان باشد. یا اگر عکاس بخواهد مفاهیمی مثل تمرکز یا سکون را نشان دهد، می‌تواند موضوع عکس را آگاهانه در مرکز تصویر بنشاند.
نکته: ما ایرانی‌ها و ملت‌های دیگری که مثل ما از راست به چپ می‌نویسند، معمولا نگاه‌مان را از سمت راست صفحات کتاب یا چارچوب‌های عکس آغاز می‌کنیم، زیرا مغز ما چنین آموزش دیده است. لذا جای دادن موضوع اصلیِ عکس در یکی از نقاط یک‌سومِ سمت راستِ چارچوب، احتمالا برای ما ایرانی‌ها وزن بصری و جاذبه بیشتری دارد.
لازم به ذکر است که قانون یک‌سوم در کادرهای عمودی نیز کارکرد مشابهی دارد.
به جهت نگاه یا حرکت توجه کنید
وقتی موضوع اصلی عکس را در یکی از نقاط یا نواحی یک‌سوم جای می‌دهید، به جهت نگاه یا حرکت احتمالیِ موضوع توجه داشته باشید. محل استقرار موضوع اصلی باید در خلاف جهت نگاه یا حرکتش باشد. اگر چنین نکنید به‌نظر می‌رسد که موضوع در قاب تصویر به دام افتاده است. این‌نوع ترکیب‌بندی، نادرست و چشم‌آزار است.
تصویر گرافیکی ۵ را ببینید. ترکیب‌بندی آن چه ایرادی دارد؟ ماهی از چپ به راست در حرکت است و جهت نگاهش نیز همین‌گونه است. گفتیم که هنگام ترکیب‌بندی چنین عکس‌هایی باید موضوع اصلی را در نقطه مقابلِ حرکت یا نگاهش قرار دهیم. پس باید کادر را طوری ببندیم که در یکی از دو نقطه‌ی یک‌سومِ چپ قرار بگیرد. ضمنا اگر به دم ماهی دقت کنید، متوجه می‌شوید که ماهی در عینِ چرخش به‌‌سمت راست، از بالا به پایین شنا کرده است. پس بهتر است از بین دو نقطه‌ی یک‌سوم چپِ کادر، آنرا در نقطه‌ی چپِ بالایی جای دهیم. حالا تصویر ۶ را با تصویر ۵ مقایسه کنید. بدیهی است که تصویر ۵ ترکیب‌بندی درست و بهتری دارد.
سهم‌دهی به عناصر یا نواحی صحنه با کمک قانون یک‌سوم
با کمک قانون یک‌سوم و خطوط متقاطع عمودی و افقیِ فرضی می‌توانید صحنه مقابل را بهتر و جذاب‌تر ترکیب‌بندی کنید. برای مثال، عکس ۷ را ببینید. آسمان و ساحل دریا دو عنصر غالب عکس هستند. در ترکیب‌بندی چشم‌انداز مذکور، یک‌سوم کادر به ساحل و دوسوم آن به آسمان اختصاص یافته است. شاید در مواقعی ترجیح دهید که بالعکس عمل کنید، یعنی دوسوم کادر را به ساحل و یک‌سوم آنرا به آسمان تخصیص دهید. خطوط عمودیِ ثلث‌ساز نیز چنین کارکردی دارند و در بعضی صحنه‌ها می‌توان عناصر صحنه از جمله عناصر عمودی را با کمک آن‌ها ترکیب‌بندی و از قاب تصویر به آن‌ها سهم داد.
فعال کردن کادر مشبک در دوربین و نرم‌افزارهی ویرایش عکس
دوربین‌های عکاسی مستقل و نیز دوربین گوشی‌های همراهِ امروزی قابلیتی دارند که با کمک آن، می‌توانید صفحه نمایشگر یا منظره‌یابِ دوربین را مشَبَّک کنید. با مشبک (grid) شدنِ صفحه نمایش، نواحی و نقاط یک‌سومِ صفحه به‌راحتی در مقابل دیدتان قرار می‌گیرد و ترکیب‌بندی عکس بدین‌شیوه تسهیل می‌شود.
نرم‌افزارهای ویرایشگر عکس مثل فتوشاپ نیز چنین قابلیتی دارند. مثلا در فتوشاپ، پس از باز کردن عکس موردنظرتان، مسیر زیر را دنبال کنید:
View > New Guide Layout
در پنجره مربوطه می‌توانید سطر و ستون (column و raw) را تیک بزنید و سپس تعداد سطرها و ستون‌های ترکیب‌بندی مشبک را تعیین کنید. چون موضوع بحث ما، قانون یک‌سوم است، در بخش تعداد سطر و ستون، عدد ۳ درج و تایید کنید. اگر صفحه‌بندی مشبک ظاهر نشد، مجددا از زبانه View و سپس زیرزبانه‌ی Show، گزینه Guides و Canvas Guides را تیک بزنید. اکنون می‌توانید با برش زدن درست عکس، ترکیب‌بندی و محل موضوع اصلی عکس‌تان را تا حدی ویرایش کنید.
اما توصیه می‌شود که ترکیب‌بندی عکس را هنگام عکاسی تنظیم کنید و به نرم‌افزارها امید ببندید، زیرا آزادی عمل آن‌ها محدود است. گاهی ترکیب‌بندی عکس چنان نادرست است که با نرم‌افزار نمی‌توان آنرا اصلاح کرد.
سخن آخر درباره قانون یک‌سوم در عکاسی
اگر قبلا با قانون یک‌سوم آشنا نبودید، زین‌پس هنگام عکاسی آنرا لحاظ و تمرین کنید. محیط اطراف‌تان را خوب بررسی کنید و اگر موضوع مناسبی برای عکاسی یافتید، بکوشید صحنه و موضوع اصلی عکس را طبق قانون یک‌سوم ترکیب‌بندی کنید. می‌توانید همان صحنه را طور دیگری هم ترکیب‌بندی کنید و سپس با مقایسه آن‌ها تحلیل کنید که کدام ترکیب‌بندی و به چه علت بهتر است.
۷ آذر ۱۴۰۱
۰ نظر
